Тоты құс түсті көбелек

Тоты құс түсті көбелек
Жаз сайларда гулемек.
Бәйшешек солмақ, күйремек,
Көбелек өлмек, сиремек.

Біреудің кісісі өлсе, қаралы - ол

Біреудің кісісі өлсе, қаралы - ол,
Қаза көрген жүрегі жаралы - ол,
Көзінің жасын тыймай жылап жүріп,
Зарланып неге әнге салады ол?

Бір сұлу қыз тұрыпты хан қолында

Бір сұлу қыз тұрыпты хан қолында,

Хан да жанын қыяды қыз жолында.
Алтынкүміс кигені, қамқа, торғын,
Күтуші қыз келіншек жүр соңында.

Бір дәурен кемді күнге - бозбалалық

Бір дәурен кемді күнге - бозбалалық,
Қартаймастай көрмелік, ойланалық.
Жастықта көкірек зор, уайым жоқ,
Дейміз бе ешнәрседен құр қалалық.

Білімдіден шыққан сөз

Білімдіден шыққан сөз
Талаптыға болсын кез.
Нұрын, сырын көруге
Көкрегінде болсын көз.

Әзім әңгімесі

Бір сөзім Мың бір түннен оқып жүрген,
Өлең қып сол сөзімді айтқым келген.

Болыпты ағайынды екі жігіт,
Бағдатта Мұстапа мен Сапа деген.
Екеуі жетім еді әкесі өлген,
Талаптан жетеміз деп, бос жүрмеген.
Тігінші, кестеші еді кіші інісі,
Мұстапа суретшілік ғылым білген.
Екеуі екі айрылмақ қамын жеген,
Бір шетке кетпек болып жұрт көрмеген.
Мал тапқаны бір іздеп таппақ болып,
Серт қылып, бір-біріне уәде берген.
Екеуін екі жаққа тағдыр бөлген

Білектей арқасында өрген бұрым

Білектей арқасында өрген бұрым,
Шолпысы сылдыр қағып жүрсе ақырын.
Кәмшат бөрік, ақ тамақ, қара қасты,
Сұлу қыздың көріп пе ең мұндай түрін?

Буынсыз тілің

Буынсыз тілің,
Буулы сөзің
Әсерлі адам ұғылына.

Кісінің сөзін Ұққыш-ақ өзің,
Қисығын түзеп тұғырыға.
Сезімпаз көңіл Жылы жүрек
Таппадым деп түңілмес.

Бір тәуір дос Тым-ақ керек,
Ойы мен тілі бөлінбес.

Болды да партия

Болды да партия,

Ел іші жарылды.
Әуремін мен тыя,
Дауың мен шарынды.

Балалық өлді, білдің бе?

Балалық өлді, білдің бе?
Жігіттікке келдің бе?
Жігіттік өтті, көрдің бе?
Кәрілікке көндің бе?
Кім біледі, сен кәпір,
Баяндыдан сөндің бе,
Баянсызға төндің бе?
Әлде, айналып, кім білер,
Боталы түйе секілді,
Қорадан шықпай өлдің бе?

Байлар жүр жиған малын қорғалатып

Байлар жүр жиған малын қорғалатып,
Өз жүзін, онан беріп, алар сатып,
Онан алып, тоқсаннан дәме қылып,
Бұл жұртты қойған жоқ па құдай атып?

Базарға, қарап тұрсам, әркім барар

Базарға, қарап тұрсам, әркім барар,
Іздегені не болса, сол табылар.
Біреу астық алады, біреу - маржан,
Әркімге бірдей нәрсе бермес базар

Масғұт

Я, Алла, құрметіне достың Махмұт,
Тілге яр бер, білінсін тұғры мақсұт.
Һаруан-Рашид халифа заманында
Бағдатта бір жігіт бар аты Масғұт.

Альбомға

Сал демеймін сөзіме ықыласыңды,
Қайғылы өлең еттім өз басымды.
Көкірегім бар сырын өз әлінше,
Көрінгенге көрсетпей, көп жасырды.

Ескендір

Осы жұрт Ескендірді біле ме екен?
Македония шаһары - оған мекен.
Филипп патша баласы, ер көңілді,
Мақтан сүйгіш, қызғаншақ адам екен.
Филипп өлді, Ескендір патша болды,
Жасы әрең жиырма бірге толды.
Өз жұрты аз көрініп, көршілерге
Көз алартып қарады оңды-солды.
Сұмдықпен ғаскер жиып қаруланды,
Жақын жерге жау болды, тұра аттанды.
Көп елді күтінбеген қырды, жойды,
Ханды өлтіріп, қаласын тартып алды.
Жазасыз жақын жердің бәрін шапты,
Дарияның суындай қандар ақты.
Шапқан елдің бәрін де бодам1 қылып,
Өкіметін қолына тартып апты.

Художественный фильм "Абай"

"Ищущая душа Абая" часть1

Абайдың Жидебайдағы мұражай - үйі.

Абайдың өмірі мен шығармашылық жолынан толық мағлұмат беретін мәдени мекеме. Семей қ-нан 180 шақырым, аудан орталығы Қарауылдан 25 шақырым қашықтықта орналасқан.1945 ж. ұлы ақынның туғанына 100 жыл толуы қарсаңында арнаулы мемл. комиссия шешімімен Жидебайдағы Абай қыстауы А. Ж. м.-ү-не айналды. 1970 ж. күрделі жөндеуден өткізілді. Мұражай-үйдің бес бөлмесі мен үш залына орналастырылған заттар ұлы ақынның жақын-туыстарына

"Тайны великих людей" Абай Кунанбаев часть 2

"Тайны великих людей" Абай Кунанбаев часть 1

Абай сөзі - қазақтың бойтұмары

Абай сөзі - қазақтың бойтұмары. Абай мұрасы - қазақтың ең қасиетті қазынасы.

Заманалар ауысып, дүние дидары өзгерсе де халқымыздың Абайға көңілі айнымайды,

қайта уақыт өткен сайын оның ұлылығының тың қырларын ашып,

 жаңа сырларына қаныға түседі. Абай өзінің туған халқымен мәңгі - бақи бірге жасайды,

ғасырлар бойы қазақ елін, қазағын жаңа биіктерге, асқар асуларға шақыра береді. Абайдай данышпан перзентті дүниеге әкелген қазақ халқы ата-бабаларының арманы болып келген ел тәуелсіздігін көзінің қарашығындай сақтайтынына, қорғайтынына сенемін.

Ылайым, халқымыз Абай армандаған өмірге жетсін деп тілеймін.

Нұрсұлтан Назарбаев,

қазақ елінің тұнғыш Президенті

1995жыл, 11 тамыз// Абайдың Жидебайдағы мұражай-үйі. 9 бет

Алтын хакім Абайға

Шын хакім, сөзің асыл - баға жетпес,

Бір сөзің мың жыл жүрсе дәмі кетпес.

Қарадан хакім болған сендей жанның

Әлемнің құлағынан әні кетпес!

Сөзіңе құлақ салып, баға бермей,

Қисайып қыңырайды жұртың ниеттес!

Бұртиып, теріс қарап: "Аулақ жүр!" - деп,

Болды ғой жақын туған бәрі кектес.

Тыныш ұйықта қабіріңде, уайым жеме:

"Қор болды қайран сөзім босқа!" - деме.

Артыңда жас қазақтың баллары мен

Сөзіңді көсем қылып жүрер жеңге!

Үлкендік-адам ішінен өзін-өзі бағалы есеп қылмақ.

***
Ұят деген адамның өз бойындағы адамшылығы, иттігіңді ішіңнен өз мойыныңа салып, сөгіп қылған қысымның аты.

Адамның қызықты нәрсесін іздеген кезі өмірінің ең қызықты уақыты болып ойында қалады.

***
Басына һәм өзіне өзгешелік бермек-адам ұлын бір бұзатын іс.
***
Біреуді ызаландырмақ-шариғатқа, шаруаға залал, ақылға теріс.

Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды таниды-дағы, сондайда білгені, көргені көп адам білімді болады.

***
Адамға ғылым-білімді көбейтуге екі қару керек: бірі-пікірлеспек, екіншісі-берік сақтау.

Уайым-ер қорғаны; есі барлық.

***
Уайымсыз салғырттық-дәулеттің, ақылдың, ардың дұшпаны.
***
Үш-ақ нәрсе-адамның қасиеті:
Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек.

Тез үйреніп, тез жойма,

Жас уақытта көңіл-гүл.
***
Тұрлаусыздың қолынан не келеді,
Ынтасыз қайтіп өнер үйренеді?

Сөз танымасқа сөз айтқанша, өзіңді танитын шошқа бақ.

***
Сөзіне қарай кісі ал,
Кісіге қарап сөз алма.

Пайданы көрсең бас ұрып,
Мақтанды іздеп қайғы алма.

***
Мініңді ұрлап жасырып,
Майданға түспес бәйге алма.

Өзі алданып, өзгеден соққы жеген
Және өзі біреуді алдай алмас.
***
Пайда ойлама, ар ойла,
Талап қыл артық білуге.

Өзі өнерсіз өмірден тез суынар,

Ойлаған жолаушыдай бос қалғаның.

Өзің үшін үйренсең,
Жамандықтан жиренсең,
Ашыларсың жылма - жыл.
Біреу үшін үйренсең,
Біреу білмей, сен білсең,
білгеніңнің бәрі - тұл.

Орыстың ғылымы - өнері дүниенің кілті, оны білгенге
дүние арзанға түседі

Леонард Кошут о творчестве Абая

АБАЙ В БЕРЛИНЕ
Абая, именем которого названа улица в Берлине, иногда называют «казахским Гете». Эта метафора имеет основание, так как подразумевает  значение, которое имеет этот поэт, композитор и просветитель для национальной литературы, универсальность его творчества и деятельности. Но вряд ли была бы верна эта метафора, если бы он не был «другим», как сказал поэт Лермонтов о Байроне.
Выходец из степи, Абай по замыслам своего отца, имевшего четыре жены, должен был занять должность родового судьи, чтобы помогать отцу в управлении родом, но Абай стал защитником интересов народа.

Г.Мусрепов. Шедрость великого наследия

Не перед каждым художником его время ста­вило и ставит историческую миссию, миссию, оп­ровергающую целую систему взглядов и убежде­ний, канонов и норм, незыблемо выдержавших испытания в десятилетиях и даже столетиях.

        И не каждому художнику дано безошибочное ощущение пульса жизни в утробе матери, чув­ство поворотного пункта от самоотживающего старого к неизведанному, не рожденному или но­вому. Ибо отрицание существующего, тем более, проложеиие новых путей к новым берегам и гори­зонтам требует от художника колоссальных ду­ховных сил и динамической энергии, напряжения мысли  и  воли.

Георгий Гачев. Казахский мудрец Абай

Когда раскрыл «Книгу слов» Абая, пронзен был родностью интонации: да он же мою душу выражает, мои слова говорит! Вот и я уж седьмой десяток тяну и должен бы и аксакал быть и мудр, а сам – весь в вопросах и непонимании: что же мне делать? Чем остаток дней занять?

«Хорошо жил я или плохо, а пройдено немало в борьбе и ссорах, судах и спорах (нет, это не про меня: это он в гуще людей, а я бежал с поля брани жизни в обществе. - Г.Г.), страданиях и тревогах дошел до преклонных лет, выбившись из  сил, пресытившись всем, обнаружил бренность и бесплодность своих деяний, убедился в унизительности своего бытия. (Я бы в этом перечне главных итогов добавил, что сам я – плох, слаб и глуп и учить никого не смею, а лишь вопрошать и вопиять как Давид в псалмах. – Г.Г.). Чем теперь заняться, как прожить оставшуюся жизнь? Озадачивает то, что не нахожу ответа на свой вопрос».

М. И. Ритман-Фетисов. АБАЙ И ДРУЖБА НАРОДОВ

Творчество Абая представляет собой настоящую эн­циклопедию жизни, труда и заветных чаяний казахско­го народа. По его поэтическим произведениям, мудрым афоризмам и рассуждениям, составляющим своеобраз­ную и единственную в своем роде книгу поучений «Гак- лия», составляется ясное представление о человеке казахской степи последних десятилетий минувшего столе­тия. В тяжких условиях феодально-байского порабоще­ния и жестокой царской колонизации казахский народ не утратил свой жизнедеятельной стойкости, сохранил лучшие черты национального характера и непреодолимо стремился к светлому будущему. Опираясь на эту неис­сякаемую мощь народной жизни, поэт-реалист смело отвергал мир аморальных частно-собственнических от­ношений, бичевал отсталость и, как просветитель, воспи­тывал в людях лучшие общечеловеческие качества: со­знание единства общенародных стремлений к свободе и счастью, трудолюбие, патриотизм, мужество, уважение к культуре, гуманистические стремления.

Варвара Дернова. Песенное творчество Абая

Абай Кунанбаев известен не только как великий ка­захский поэт-просветитель, но и как автор популярных мелодий. Лишь очень ограниченный круг образованных каза­хов мог в то время читать написанное Абаем, и то толь­ко в рукописи, так как стихи Абая до 1909 года не издавались. Песенная форма в этих условиях была необхо­димостью. И Абай слагал напевы к своим стихам. В то время, когда казахский народ был почти поголовно не­грамотным, только так, в устной форме и можно было распространять стихи.

Говоря о широком распространении стихов Абая в форме песни, необходимо учитывать то, что декламация, в собственном смысле слова, неизвестна народному ис­полнительству. Древнейшая форма распространения сти­ха – песня.

Константин Алтайский. Абай

В изумрудно-зеленую журчащую арыками, Алма-Ату на ширококрылом ИЛ-18 прилетел всемирно известный американский художник, лауреат Ленинской премии «За укрепление мира между народами» Рокуэлл Кент. Алмаатинцы встретили гостя букетами астр, гвоздик, гладиолусов, усадили в «Чайку», повезли в гостиницу. Увидя бронзовое изваяние величавого старика в тюбе­тейке и халате, Кент остановил машину, вышел и, выра­жая восхищение, спросил:

-       Кто это?

-      Это памятник Абаю Кунанбаеву, созданный казах­ским скульптором Наурызбаевым.

Потом машина пошла по 12-километровому широко­му проспекту с переливающимися всеми цветами радуги цветниками и с деревьями, образующими аллею.

Адамның кейбір кездері

Адамның кейбір кездері
Көңілде алаң басылса;
Тәңірінің берген өнері
Көк бұлыттан ашылса.

Сылдырлап өңкей келісім
Тас бұлақтың суындай,
Кірлеген жүрек өз ішін
Тұра алмас әсте жуынбай.

Абайдың шәкірттері: Уәйс Шондыбайұлын ұмытып кеткен жокпыз ба?

Кешегі Кеңес өкіметінің солақай саясаты салдарынан талай ақындарымыз ел-жұртқа, кейінгі жас ұрпаққа жария етілмей келгені көпке мәлім. Солардың бірі – аса талантты, сегіз қырлы, бір сырлы ақын Уәйіс Шондыбайұлы.
Ақылбай, Мағауия, Көкбай, Әріптермен бірге жүріп, ақындық өнерін шыңдаған ол 1873 жылы бұрынғы Семей облысының Шұбартау ауданы, Баршатас ауылына қарасты Доғанды болысы, 12-ші ауылының Жылтыр деген жерінде дүниеге келіпті. Руы – Керей.
Шондыбайдың Уәйістен басқа төрт баласы болған екен. Олар: Мұхамарияр, Жүніс деген ағалары болса, Исатай, Естай атты інілері. Кейінгі екі інісі де әнші болыпты. Ал аса талантты Уәйіс өнер жолына ерте түсіп, серілік құрып, өлең айтып, ән салып, сол елдің өнерпаз ақын-жыршы және әншілерімен етене таныс, сырлас болған көрінеді. Бұған қоса ол ақындық пен шешендікті, тіпті, композиторлықты меңгеріп, саясат пен күрес жолында талай ел қамын жеген күрескер ардагерлермен сырлас, ниеттес те болған екен. Бұл жөнінде Уәйіс туралы жырлаған бір ақынның мынадай өлеңінен байқауға болады.

Абай әулие ме?

Абай әулие ме? Осы сұрақтың бүгінгі өскелең ұрпақты қызықтырары сөзсіз. Абайдың өзі әулиенің сипатын былайша жеткізеді: «Бұл үш түрлі фиғыл құданың (бұл жерде махаббат, әділет және ғылым сөз болып отыр – А.О.) соңында болмақ, өзін құл біліп, бұл фиғылдарға ғашық болып тұтпақты пайғамбарлар үйретті, әулиелерге әулиелер оқыды, ғашық болды. ...Ғашықтары сол хәлге жетті, дүниені, дүниедегі тиерлік пайдасын ұмытты» (38-сөз).

         «Иманым» атты жыр жинағында Шәкерім өмірінің соңында әулиелік сатыға шыққанын дәйім паш етеді. 

Абай мұражайы - ұлтымыздың рухани ордасы

Іргетасының қаланғанына жетпіс бес жыл толғалы отырған Семейдегі Абай қорық-мұражайы Қазақстандағы ірі мәдени орталықтардың бірі. Бүгінгі таңда елімізде мұражай – ғылымның, білімінің, мәдениеттің қалыптасуына ықпал ететін ғылыми-танымдық бағытта қызмет атқаратын өз алдына дербес мекеме. Осындай мекемелердің бірі – өлкеміздегі Абайдың тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-мұражайы.

А. Байтұрсынов

Қазақтың  бас ақыны Абай Құнанбаев.Онан  асқан бұрынғы – соңғы  заманда қазақ баласында  біз білетін ақын болған жоқ......

   Сөз жазатын адам әрі жазушы, әрі сыншы боларға керек. Сөздің шырайлы, ажарлы болуына ойдың шеберлігі керек. Ұнамады, орынды, дәмді болуына сыншылык керек.Абайда осы үшеуіде болған. Бұлардың үстіне, Абай көсем, үлгі шығарып, өнеге  жайғыш болған .Абайда өлең сөздің неше түрлі үлгісі, өрнегі табылды. Абай өлең жақсы болуға керек шарттардың бәрін білген .....

Ұлы ақынның айтқан нақыл, қанатты сөздері

Артық ғылым кітапта,

Ерінбей оқып көруге.

***

Әр елдің, тілін, өнерін білген кісі онымен бірдейлік

пікірлесе алады, аса арсыздана жалынбайды.

Аш қарын жұбана ма майлы ас жемей

Аш қарын жұбана ма майлы ас жемей?
Тоқ тұра алмас дәмдіден дәмді іздемей.
"Бір тойған - шала байлық" деген қазақ,
Ет көрінсе, қайтеді күйсей бермей?

Еңбек жоқ, харекет жоқ қазақ кедей,
Тамақ аңдып қайтеді тентіремей?
Ет пен қымыз сықылды ас жоқ дейді,
Ол немене жоқтықтың әсері емей?

Ауру жүрек ақырын соғады жай

Ауру жүрек ақырын соғады жай,
Шаршап қалған кеудемде тулай алмай.
Кейде ыстық қан басып кетеді оны,
Дөңбекшіген түндерде тыншыға алмай.

Қараңғы саңырау қайғы ойды жеңген,
Еркелік пен достықты ауру көрген.
Ақылы жоқ, ары жоқ шуылдақты
Күнде көріп, тұл бойы жиіркенген.

Ата-анаға көз қуаныш

Ата-анаға көз қуаныш -
Алдына алған еркесі.
Көкірегіне көп жұбаныш,
Гүлденіп ой өлкесі.

Еркелік кетті,
Ер жетті,
Не бітті?
Оқытарсың молдаға оны,
Үйретерсің әр нені.

Асқа, тойға баратұғын

Асқа, тойға баратұғын,
Жаны асығып, жас жігіт.
Қолға кетті жауға бір күн,
Тірі адамның ісі - үміт.

Қозғады жау батыр ерді,
Жауға сойқан салғалы.
Қалыңдығы қала берді,
Жатыр еді алғалы.

Абай феномені

Абайда тарихты зерттеген, халық болмысының өрісіндегі рухани құндылықтарды жан-жақты зерделеген, оны игерудің бағыт бағдары мен өлшемдерін халыққа кеңінен түсіндірген. Ойшыл ұғымының ерекшелігі халық пен ұлттық мүдде ұғымын біріктіріп, адамның өз мінін түзеуге және мінездің түзулігімен халық игілігіне қызмет етуге бағыттайтын тарихи айна болып қалуында.

Абайдың феноменін, рухани тұлғасын зерделеу үшін, оның шығармашылық әлеміне алдымен ойшылдың өсиетін ұғыну арқылы ғана енеміз. Бұл Абай тұлғасын даралап, рухани тереңдігін сақтап тұрған басты қасиет. Абай философиясы өзінің рухы мен рухани тереңдігін қасиеті арқылы жоймайтын дүние. «Не нәрсе жайынан жазса да – дейді  А. Байтұрсынов, - Абай түбірін, тамырын, ішкі сырын, қасиетін қармай жазады. Нәрсенің сырын, қасиетін, біліп жазған соң, сөзінің бәрі де халыққа тіреліп, оқушылардың бірімен сын болып, емтихан болып табылады. Оқушы сөзді сынаса, сөз оқушыларды да сынайды» [1.72 б.]. Абайдың оқушысы ұрпақ, адамзат. Түрлі әлеуметтік мәселелер ұрпақ өмірінде орын алып отыра берсін, оның себебі, түп тамыры ойшыл заманында. Осы себептен ойшыл ұғымы халыққа сыни білімі жағынан құнды, мағынасымен өз қасиетін сақтап тұр.