Өлең - сөздің патшасы

Қалың елім, қазағым, қайран жұртым,

Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың.

Жақсы менен жаманды айырмадың,

Бірі қан, бірі май боп енді екі ұртың.

Бет бергенде шырайың сондай жақсы,

Қайдан ғана бұзылды сартша сыртың?

Ұқпайсың өз сөзіңнен басқа сөзді,

Аузымен орақ орған өңкей қыртың.

Өзімдікі дей алмай өз малыңды,

Күндіз күлкің бұзылды, түнде – ұйқың.

Көрсеқызар келеді байлауы жоқ,

Бір күн тыртың етеді, бір күн – бұртың.

Бас-басына би болған өңкей қиқым,

Мінеки бұзған жоқ па елдің сиқын?

Өздеріңді түзелер дей алмаймын,

Өз қолыңнан кеткен соң енді өз ырқың.

Қоғамдық қызметі.

 Ақындық өнерді өзіне өмірлік мақсат етіп, өз өлеңдерін қағаз бетіне түсіруге Абай тек 80-жылдардың ортасында жұмыла кірісті. Ақынның «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым», «Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек», «Сегіз аяқ», «Ғылым таппай мақтанба», «Болыс болдым мінеки» секілді таңдаулы көркемдік туындыларының қай-қайсысын алсақ та оларға идеялық арқау болатын келелі мәселелер – білімге, адал еңбекке, әділеттелікке шақыру, надандықты артта қалу кесапатын айыптау, алауыздық пен керіс-тартысты, өкімет билігін теріс пайдалануды әшкерелеу екені бірден байқалады. Халықтың ауыр тағдырын, өмір-тұрмысын ерекше шеберлікпен, нанымды көрсете отырып, Абай халықты қоғамдық асыл мұраттарға жетуге ынталандырады.

Абайдың мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық мұражайы

Абайдың мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық мұражайы–ақынның туғанына 95 жыл толуы қарсаңында Халық Комиссарлар Кеңесінің 1940 жылғы 1-сәуірдегі қаулысы бойынша ұйымдастырылды.
Оның негізгі қорын 1885 жылы өлкетану мұражайына Абай тапсырған заттар құрайды. Аталмыш заттардың 30-ға жуығы мұражай қорында сақтаулы.
Алғашқы жылдары мұражай Абай ақын Семейге келгенде ат басын тіреп, түсіп жүрген Бекбай Байысов пен Әнияр Молдабаевтың үйлеріне орналасқан болатын. 1967 жылдан бастап, мұражай көпес Ершовтың (Ленин көшесі, 12) үйіне орын тепті.

Абай философиясы

Ұлы Абайды өмір, қоршаған дүние, табиғат, болмыс сыры, олардың заңдылықтары көп ойландырған, ол дүние сырына бойлап, өзін мазалаған сауалдарға жауап табуға тырысқан. Мен осы кіммін? Жан иелері өмірінің түпкі мәні неде? Барлық адам баласы, жан-жануарлар да тамақтанады, ұйықтайды, қорғанады, артына ұрпақ қалдырады. Сонда адам баласының басқа жан иелерінен айырмашылығы неде? Міне, Абай әркімді де толғандыратын терең сырлы сұрақтарға жауап іздейді. Ол өзінің ілімінде, пәлсапалық шығармаларында адам баласының өмір сүру мақсатын, сол мұратына жету жолын, әлемдегі болмыстың мәні мен өзіндік ішкі байланысты, жалпы заңдылықтарын ашып көрсетеді.

 Кемелдену, жетілу – адам өмірінің мақсаты екенін айтады Абай. Жетілу дегеніміз не? Түрлі жетілулер бар. Мысалы, спортпен шұғылданып өзіміздің денемізді, күш-қуатымызды жетілдірсек, ал ғылым-білім, өнерге үйрену арқылы ой-өрісімізді жетілдіреміз. Абай осыларды айта отырып, бұлардан гөрі маңыздырақ жетілу барын, ол – рухани жетілу, яғни жанды жетілдіру деп көрсетеді.

Абай және кітапхана.

          Семей қаласы ежелден мәдени, рухани орталықтардың бірі. Қасиетті Семей жері қазақ халқының маңдайына Абай, Мұхтар, Шәкәрім сияқты ұлы адамдарды өмірге әкелген мекен.

 Семей жерінде алғаш ашылған кітапхананың өмірге келуі, қалыптасып дамуы үшін үлкен үлес қосқан, осы кітапхананың ашылуын ұйымдастырған сол кездегі саяси жер аударылғандар Абайдың досы Е.А.Михаэлис, Лобановский, Долгополов, Филиповтар болды.

          Е. А. Михаэлис бастаған саяси жер аударылғандардың күшімен кітапхана 1883 жылы күзде ресми түрде облыстық санақ комитеті үйінде ашылды. Барлық деректерге сүйене отырып кітапхананың алғаш ашылу сәтінде 130 оқырман, 274 дана кітап қоры болғаны белгілі болды.

 Кітапхана 1893 жылы бастауыш білім беру қоғамның қамқорлығына берілді. Осы кезден бастап кітапхананың жағдайы жақсарып, кітап қоры толықтырыла бастады. Ал 1902 жылы Семейде ақысыз оқу үйі қоғамдық кітапханамен біріктіріледі. Міне осы уақыттан бастап Н.В. Гоголь атындағы кітапхана қоғамдық кітапхана болып аталатын болды.

 1902 жылдан 1911 жылға дейін кітапхана жұмысын басқарған, өлке мәдениетінің дамуына үлкен үлес қосқан кітапхананың алғашқы кітапханашыларының бірі Н. Я. Коншин болды. Осы Семей қаласында жүрген кезінде Н. Я. Коншин Батыс Сібір Географиялық қоғамының мүшесі бола жүріп, Семей қаласының тарихын, археологиясын, этнографиясын, табиғат байлықтарын зеттеуде көп еңбек сіңірді.

 Саяси жер аударылғандардың алға басуына кітап қорының толықтырылып отыруы үлкен ықпал жасады. Кітапханаға ақысыз берілген кітаптардың ішінде шетел философтарының аудармалары, шетел және орыс классиктерінің ең таңдаулы шығармаларының болуы кездейсоқ емес еді.

Өмірбаян - биография

Ұлы ақын, ағартушы, қазақтың жазба әдебиетінің және әдеби тілінің негізін салушы – Абай (Ибрахим) Құнанбайұлы Өскенбайұлы Шығыс Қазақстан облысы (бұрынғы Семей уезі) Абай ауданында (бұрынғы Шыңғыстау облысы) Шыңғыс тауының бауырында дүниеге келді. Абай атақты Тобықты руының Ырғызбай деген тобынан тарайды. Ол ауыл молдасынан оқып жүрген кішкентай кезінен-ақ зеректігімен көзге түседі. Кейін ол Семей қаласында 3 жылдық медресе тәрбиесін алады. Абай көпті көрген әжесі Зеренің тәрбиесінде болды. Шешесі Ұлжан да ақылды ананың бірі болған. Әкесі Құнанбай Өскенбайұлы орта жасқа келгенде атқа мініп, ел билеу жұмысына араласқан заманы, Ресей патшалығының Қазақстанның батысы мен орталық аймағын отарлап, ел билеу жүйесін өз тәртібіне көндіре бастаған кез. Құнанбай өз заманында ел басқарған адам болды. Ол ел билеу ісіне балаларының ішінде Абайды баулып, араластырды.Абайды оқудан ерте тартып, оқудан шығарып алуы да сол билікке ұлын қалдыру мақсатында еді. Әке еркімен ел ісіне жастай араласқан Абай тез есейіп, балалықтан да ерте айырылып, жастайынан ел ішіндегі әңгіме, сөз өнерін, билердің шешендік өнеріне құлақ салып, өзінің ерекше талантымен бойына сіңіре білді. Елі үшін әділет жолын ұстанған Абайдың үстінен арыз да жазылып, үш-төрт ай тергеліп, ақталып шықты. Әке-шешесінің қасында жүрсе де жас Абай оқудан қол үзбейді, бос уақытында қазақтың мәдениетін, араб, парсы, шағатай тілдерін үйренеді. Шығыс әдебиетінің алыптары Низами, Хожа Хафиз, Науаи, Физули т. б. ақындарының өлеңін жаттап өседі. Кейін ол орыс әдебиеті мен тілін өздігінен үйреніп, орыстың ұлы ойшылдары Пушкин, Гоголь, Лермонтов, Щедрин, Некрасов т. б. шығармаларымен танысады. Сонымен бірге ағылшын ғалымы Дарвиннің, Шекспирдің шығармаларын да оқиды. Соның арқасында дүниетанымын кеңітіп, білімін шыңдай береді.Абай ауқатты отбасынан шықса да халқына үнемі жақын болды, олардың дауын даулап, мұңын жоқтады. Мұны оның мына өлеңінен көруге болады:

 ...Кедейдің өзі жүрер малды бағып,

 Отыруға отын жоқ үзбей жағып.

 Тоңған иін жылытып, тонын илеп,

 Шекпен тігер қатыны бүрсең қағып.

 Қар жауса да тоңбайды бай баласы,

 Үй жылы, киіз тұтқан айналасы.

 Бай ұлына жалшы ұлы жалынышты,

 Ағып жүріп ойнатар көздің жасы.

Интересное видео об Абае

Подборка изречений об Абае для книжных выставок

«Абай – личность мирового значения… Это творец мирового уровня»

Федерико Майор, генеральный директор ЮНЕСКО

***

"Сперва мне открылось величие Абая,

а после его обаянье,

Богатая мыслью и словом скупая

Строка его - цвет и сиянье"

Лев Озеров, поэт.

***

"Абай - школа поэтики"

Давид Кугультинов.

Стихотворения посвященные великому поэту

 Год Абая 

Идет на всех материках,

моря и горы огибая,

идет на разных языках

по многим странам год Абая.

Начало имени его

встает началом алфавита.

Литература торжество

бессмертной славою повито.

Как память лет ни разгребай,

Ты помнишь: имя прозвучало

великим символом Абай,

как справедливости начало.

Оно останется таким.

Оно вовек несокрушимо.

Абай- мыслитель и акын -

стоит как горная вершина.

Абай Құнанбаев туралы деректі фильм 4,5 бөлім

Абай Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылығы туралы деректі фильм 1,2,3 бөлім