Н.Назарбаев

Абайды  таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз, қазақ халқын танытамыз. Абай әрқашан біздің ұлттық ұранымыз болуы тиіс.

   Н.Ә. Назарбаев

Абай и его "Гаклия"

Тысячи людей разных национальностей посещают столицу Казахстана, зеленую, как парк, с журчащими арыками, увенчанную снежными вершинами гор Алма-Ату. Если не всех, то громадное большинство наших го­стей поражает эта особенность города-сада. Один из лучших памятников города – бронзовая, стоящая на гра­ните статуя Абая Кунанбаева, созданная казахским скульптором X.Наурызбаевым. Памятник этот стоит в самом начале большого проспекта, носящего имя Абая.

Об Абае о моем отце

Для тех, кто собирает сведения по биографии моего отца, нужны данные о его характере, образе жизни, о том как он выглядел при встрече со своими современниками, какими обычно были выражения его лица, одежда, походка, речь, как он радовался или возмущался. Среди современников моего отца было мало людей, умеющих писать. Поэтому мне невольно пришлось взяться за перо. Хотя, по моим понятиям, писать сыну о характере и привычках отца не вполне прилично.

Абай азаттық үшін күресті аманаттады ма?

Сенсеңіз, азаттық - Абай аманаты. Ұлы ақын «шекпенінен шыққан» үшеудің (Шәкерім, Кәкітай, Тұрағұл) 1905-1907 жж. саяси қозғалысқа белсене ат салысуы осыған мегзейді. Құдай берем десе береді, соңғы жылдары нақты дәлелдер - Абайдың бірлі-жарым өлеңдері жаңадан табылып отыр.

Абайдың қара сөздері һәм қазіргі қоғам

Бүгінгі күні Абай шығармашылығы несімен өзекті, өміршең, қажетті деген сұрақтар барша қауымды толғандыратыны анық. Дана Абай туылғанына 170 жыл толғалы отырған тұсында да, қанша уақыт өтіп, адамзат баласы жаңа формацияға, жаңа даму сатысына көтерілсе де, тұтас бір халықтың адастырмас темірқазығы, рухани суаты, сарқылмас қазынасы болып отыр. Шындығында, ұлылардың мұрасы заман мен уақыт төрелігіне бағынбайды. Өз шығармалығын адамзат болмысына қатысты мәңгілік тақырыптарға арқау ете білген ғұламалар уақыт өткен сайын түрленіп, толығып, құндылығы арта түсетіні тағы бар.

Абайтану

Қазақ әдебиетінің аса қуатты арнасына айналған абайтанудың ғылыми тұрғыдан зерттелу кезеңін үш салаға бөле қараудың қажеттілігі туды.
- Бірінші кезеңі, яғни абайтанудың алғашқы дәуірі ресми түрде баспасөз бетінде 1889 жылдан басталып 1934 жылмен аяқталады.
- Екінші кезең 1934 жыл мен 1961 жыл аралығындағы абайтанудың Мұқтар Әуезов бастаған соңы танымдарының заманымен аяқталады.
- Үшінші кезең 1961 жылдан кейінгі Абай мұрасын тереңдей танып зерттеу дәуірімен жалғасады.

Мағауия Абайұлы Құнанбаев

Мағауия Абайұлы – ұлы ақынның Ділдәдан туған кенже баласы. Жасында молдадан оқығаннан кейін, Семейдегі Городское училище деген орысша мектепке оқуға түседі. Онда екі-үш жыл оқығаннан кейін науқасқа шалдығып, оқи алмай ауылға қайтады. Қаладағы дәрігерге қаратқан Абай баласының осыдан кейін қалада қалуына болмайтынын білген соң ауылына алып қайтады да өз тәрбиесіне алады. Әкесінің касында жүріп, ол да өздігінен ізденіп білімін толықтыра береді. 1886-1887 жылдары өз ауылындағы мектеп-медреседе оқып, білім алды.

Абай бай болған ба?

Абайдың сөзі ғана емес, өмірі де ғибратқа толы, төменде оның «Абай бай болған ба?» деген бір қырын қозғамақпыз. Құнанбайдай шонжардың баласы, жуан тұқымнан болған соң, осындай сұрақтың тууы заңды. Бірден айтайық, Абай інісі Оспанның дәулетін еншілеген 1894 жылға дейін асқан байлар қатарында болмаған.

Абайдың тұңғышы - Ақылбай

Ақылбай - Абайдың Ділдә атты бәйбішесінен 1861 жылы туған тұңғыш баласы. Ділдәдан Ақылбайдан басқа Әбдірахим (Әбіш), Мағауия деген балалары болған. 

Құнанбайдың кіші әйелі Нұрғаным, өзінен бала болмағандықтан, Ақылбайды кішкене күнінен өз бауырына басады. Ақылбай туғанда Абайдың өзі де жас, жаңа отау иесі еді. Сөйтіп, Ақылбай жас күнінен Нұрғаным тәрбиесінде болып, Құнанбай баласы Құнанбайдың кенже тоқалының еркесі атанып өседі

Жігіт сөзі

Айттым сәлем, қалам қас,

Саған құрбан мал мен бас.

Сағынғаннан сені ойлап,

Келер көзге ыстық жас.

Сенен артық жан тумас,

Туса туар – артылмас.

Бір өзіңнен басқаға

Ынтықтығым айтылмас.

АБАЙ ҰСТАНҒАН ДІН ЖОЛЫ

"АДАМЗАТТЫҢ БӘРІН СҮЙ БАУЫРЫМ ДЕП..."

Абай шығармаларындағы діни мәтіндердің, әдіс-тәсілдердің қолданылуы мен астарлап сөйлеген тұстарын түсіну үшін міндетті түрде қалам иесі өмір сүрген тарихи кезеңдегі бұқара халықтың діни-таным түсінігіне тоқталу қажет. «...Абай дүниетанымын түсіну үшін, оның идеяларын атап қою аз. Ең алдымен, Абай дүниетанымында бейнеленген сол тарихи кезеңнен нақты тіршілік, тұрмыс жағдайларының ерекшеліктерін тереңінен танып білуіміз керек».

Жазғытұры өлеңі

Жазғытұры қалмайды қыстың сызы,
Масатыдай құлпырар жердің жүзі.
Жан-жануар, адамзат анталаса,
Ата-анадай елжірер күннің көзі.

Жаздың көркі енеді жыл құсымен,
Жайраңдасып жас күлер құрбысымен.
Көрден жаңа тұрғандай кемпір мен шал,
Жалбаңдасар өзінің түрғысымен.

Ю. Домбровский об Абае

ТВОРЧЕСКИЙ ПОДВИГ

    

      Четверть века тому назад в Алма-Ате мне довелось попасть на одну очень любопытную выставку. В краевом музее экспонировались портреты классика казахской литературы Абая Кунанбаева. Это был последний тур конкурса на лучшее изображение поэта. Портретов было очень много. Помнится, ими были сплошь увешаны три или четыре зала краевого музея. Но ушел я с этой выставки разочарованным. Впечатление у меня осталось такое, будто я побывал в большом столичном фотоателье. Со всех полотен на меня смотрело одно и то же лицо, с одним и тем же выражением. И ни одной сюжетной картины, - портреты, портреты, портреты! Менялся фон, слегка варьировались костюмы на человеке, а человек оставался все таким же - пожилым, полным казахом с задумчивым лицом и усталыми глазами.

вклад Абая в казахскую музыку

Творчество Абая Кунанбаева (1845—1904) оказало огромное прогрессивное влияние на развитие литерату­ры и музыкального искусства казахского народа. Он был композитором-новатором, обогатившим новым, абаевским стилем общенародный музыкальный язык.

Развитие культуры казахского народа во второй по­ловине XIX в шло под плодотворным влиянием передо­вой русской культуры, народное искусство все более и более обогащалось демократическим содержанием, отра­жавшим стремления и чаяния народных масс. Это было время расцвета исполнительского мастерства народных певцов и инструменталистов.

Многие казахские акыны в своих произведениях от­мечали огромное значение песни в жизни человека. Но особенно сильно и образно сказал о песне Абай:

Абай Құнанбаевтың "Ғылым таппай мақтанба..." өлеңінің қысқаша мазмұны

  «Ғылым таппай мақтанба...» - Абайдың 1886 ж. жазылған өлеңі. Көлемі 77 жол. Абай өз заманындағы жас ұрпаққа, «көкірегі сезімді, кең ойлы» адамдарға үміт артып, олардың жүрегін оятып, оларды өзінің озат мақсат-мұраттарына тартуға ұмтылды. Жастардың өнімді еңбек етіп, ғылым мен білімге ұмтылуы, алға қойған мақсатқа жетуде табандылық көрсетуі, міне, осындай асыл қасиеттерді уағыздау Абайдың бүкіл шығармашылық жолының негізгі идеялық-тақырыптық үзілмес желісінің біріне айналды. Ақын талантты, өнер іздеген жандар туралы айрықша зор сүйіспеншілікпен айта отырып, олардың алға қойған зор мақсатқа жету жолындағы күресте табандылық, жігерлілік көрсететініне үлкен сенім білдіреді. Абайдың бұл өлеңінен ғылымды үйренетін жастар өзінің алдына қандай мақсат қоюға тиісті екені туралы мәселе оны аса қатты толғандырғанын көреміз.

Ғылым таппай мақтанба

Ғылым таппай мақтанба,

Орын таппай баптанба,

Құмарланып шаттанба

Ойнап босқа күлуге,

Бес нәрседен қашық бол,

Бес нәрсеге асық бол,

Адам болам десеңіз.

Тілеуің, өмірің алдыңда,

Оған қайғы жесеңіз.

М.Әуезов

     Абайдың ақындығына рухани дем беріп, азық болған екінші арна – шығыс мәдинетінің тамаша мұрасы, араб – иран және түрік халықтарының классикалық поэзиясы .
Үшінші арна – орыс мәдениеті , Европа мәдениеті, Қазақ халқы бұл мәдениетті Абайға дейін мүлде білмейтін. Сондықтан да данышпан Абайдың орыс халқының асқан гуманист классиктерінің, ал олар арқылы Европа классиктерінің шексіз бай асыл мұраларын кеңінен пайдалануы және өз халқын бұл мәдениетпен ана тілінде таныстыруы аса зор маңызды жаңалық болды. Осының арқасында Абай өз халқының ұлт мәдениетінің алдағы уақытта еркін гүлденіп, дами беруіне берік негіз қалады, оның болашағына тура жол салып берді.
Ұлттық және бүкіл адамзаттық мәдениеттің үш түрлі мол арнасы данышпан ақынның творчестволық ісіне рухани азық болды. Абайдың бүкіл ой – қиялына, әлеуметтік, ақындық ісіне дем беріп, шапағатты нәр алған арнаның бірі – халықтың өзі жасаған, ауыздан – ауызға тараған, баспа жүзінде сақталып келген қазақтың бағы замандағы халық мәдениетінің бай мұрасы. Абай өзінің ақындық творчествосында өз халқының осындай асыл қазынасын толық пайдаланды, оған жаңа түр енгізіп, жаңа бағыт беріп, осының арқасында өз поэзиясын байытып, дамыта түсті.

М.Әуезов.

Абай өлеңдері

Адасқанның алды - жол,арты - соқпақ

Адасқанның алды - жол,арты - соқпақ,

Оларға жол - арамның сөзін ұқпақ.

Қас маңғаз, малға бөккен кісімсініп,

Әсте жоқ кеселді істен биттей қорқпақ.